Opłatek wigilijny

L’opłatek du réveillon

  C'est le moment le plus important du réveillon de Noël en Pologne : le partage de l'opłatek (opwatek), du pain azyme fabriqué uniquement à partir d'eau et de farine. Ce pain sans levain, identique à celui utilisé par Jésus lors de la Dernière Cène, a ses racines dans les temps bibliques, et sa méthode de préparation n'a pas changé au fil des siècles, même si aujourd'hui le pain a un caractère différent, il est plus blanc, plus fin, plus délicat et décoré d’images en relief et de symboles religieux. Ce rituel du partage de l'opłatek, profondément enraciné dans la culture polonaise depuis des siècles, est encore souvent précédé de la lecture d'un fragment de l'Évangile selon saint Luc, racontant l'histoire de la naissance de Jésus à Bethléem en Judée.

  Le mot opłatek vient du latin « oblatum » – « ce qui est offert ». Dans les temps anciens, les hommes faisaient des sacrifices aux forces inconnues de la nature – l’eau, la foudre, les vents, les tremblements de terre – pour se protéger de tout ce qui pouvait les menacer. Apparemment, les premiers opłatki tels que nous les connaissons aujourd'hui ont été cuits par des moines du monastère bénédictin de Cluny en Bourgogne. De là, ils se répandirent dans toute l’Europe et, avec le christianisme, atteindront la Pologne. Cependant, ils n'étaient alors utilisés que lors des messes, comme hosties pour les fidèles lors de la communion. Ce n’est qu’à partir du XV^e siècle qu’ils deviennent très populaires grâce à une production à grande échelle en dehors des monastères.

  Ce partage de l'opłatek - dérivé de l'ancienne coutume des eulogies (pain apporté à l'église pour être béni et ensuite partagé avec les proches) des premiers siècles du christianisme - rapproche les personnes éloignées, relie les morts aux vivants. Il est considéré comme un signe de réconciliation, de pardon, d'amour, d'amitié et de paix. C’est bien sûr un moment privilégié pour se souhaiter prospérité et se pardonner d’éventuelles fautes. Autrefois, on croyait que celui qui partageait l'opłatek la veille de Noël n'aurait pas faim toute l'année et pourrait donc partager son pain avec les plus pauvres. Aujourd’hui encore, il est courant d’inclure un fragment d’opłatek dans les cartes que nous envoyons à nos proches avec nos vœux de Noël.

Opłatek wigilijny

  To najważniejszy moment wigilii bożonarodzeniowej w Polsce: dzielenie się opłatkiem, przaśnym chlebem, przyrządzanym wyłącznie z wody i mąki. Ten przaśny chleb, identyczny z tym, którego użył Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy, ma swoje korzenie w czasach biblijnych, a sposób jego przyrządzania nie zmienił się na przestrzeni wieków, choć dzisiaj chleb ten ma inny charakter, jest bielszy, cieńszy, delikatniejszy i zdobiony płaskorzeźbionymi symbolami religijnymi. Ten rytuał dzielenia się opłatkiem, głęboko zakorzeniony od wieków w polskiej kulturze, do dziś często poprzedzany jest odczytaniem fragmentu Ewangelii według św. Łukasza, opowiadającego o narodzinach Jezusa w Betlejem w Judei.

  Słowo opłatek pochodzi od łacińskiego „oblatum” – „to, co jest ofiarowane". W starożytności ludzie składali ofiary nieznanym siłom natury – wodzie, błyskawicom, wiatrom, trzęsieniom ziemi, aby uchronić się przed wszystkim, co mogłoby im zagrozić. Podobno pierwsze opłatki, jakie znamy dzisiaj, upiekli mnisi z klasztoru benedyktynów w Cluny w Burgundii. Stamtąd rozprzestrzeniłyby się po całej Europie i wraz z chrześcijaństwem dotarły do Polski. Używano ich jednak wówczas jedynie podczas mszy, jako hostie dla wiernych w czasie komunii. Dopiero od XV wieku zyskały dużą popularność dzięki produkcji na dużą skalę, poza klasztorami.

  To dzielenie się opłatkiem – wywodzące się ze starożytnego zwyczaju eulogii (przynoszenie do kościoła chleba w celu poświęcenia i dzielenie się nim z bliskimi) z pierwszych wieków chrześcijaństwa – zbliża ludzi, którzy są daleko, łączy umarłych z żywymi. Uważany jest za znak pojednania, przebaczenia, miłości, przyjaźni i pokoju. Jest to oczywiście wyjątkowy moment, aby życzyć sobie nawzajem pomyślności i przebaczyć sobie ewentualne przewinienia. Dawniej wierzono że ten, kto w Wigilię podzieli się opłatkiem, nie będzie głodny w ciągu roku i dzięki temu będzie mógł podzielić się swoim chlebem z najuboższymi. Do dziś częstym zwyczajem jest wrzucanie fragmentu opłatka do kartek, które wysyłamy bliskim z życzeniami świątecznymi.